Allereerst moet algemeen opgemerkt worden dat men in het theater verschillende soorten spots tegen komt, die in principe allemaal ontworpen zijn voor hun eigen functie of eigenschap. Toch wil dat niet zeggen, dat spots uitsluitend voor hun oorspronkelijke doeleinde gebruikt kunnen worden: ook andere toepassingen zijn met enig improviseren mogelijk.
Een horizonbak is een spot zonder lens die ontworpen is om een horizondoek zo egaal mogelijk aan te lichten. Een horizondoek is een groot wit, lichtblauw of lichtgrijs doek, dat meestal achterin de zaal hangt en dat geen zichtbare naden heeft. Wanneer het aangelicht wordt, eventueel met behulp van de juiste kleuren, kan het de ruimte een grotere diepte kan geven: het creëert een effect alsof achter de muur de horizon nog doorloopt. Ook kan het sfeerbeeld goed veranderen door een juist gebruik van de horizon. De horizonbakken hangen dan meestal boven het doek of staan eventueel op de grond. Daarbij blijven de horizonbakken uit het zicht zodat de illusie niet doorbroken wordt.
Om het doek egaal aan te kunnen lichten zit er een speciale spiegel achter de lamp: een zogenaamde parabolische a-symmetrische spiegel. Door de reflectie van deze spiegel wordt de bundel van de buisvormige lamp egaal verspreid over het gehele doek. Door de parabolische vorm van de spiegel kan de lichtbundel een richting meegegeven worden, door de a-symmetrische vorm is de hoeveelheid licht die de spiegel aan de onderkant verlaat groter dan de hoeveelheid aan de bovenkant. Wanneer een horizonbak helemaal bovenaan een doek hangt zal daarom de onderkant van het doek, die veel verder weg is, even veel licht krijgen als de bovenkant. De lichtintensiteit op het doek wordt daardoor dus gelijkmatig verdeeld. Bij de horizonbak is de grootte van de bundel overigens niet te verstellen, zodat de bundel die er uit komt alleen be‹nvloed kan worden in grootte door iets voor de bak zelf aan te brengen. Wanneer een deel van de bundel afgedekt wordt kan dan de grootte er van op de wand of vloer enigszins gewijzigd worden.
Door het gelijkmatige licht dat de horizonbak over een groot oppervlak geeft, wordt deze ook wel gebruikt om het hele toneel aan te lichten. Als zodanig kan het een groot ruimtelijk effect creëren omdat de muren en de vloer dan door hetzelfde licht beschenen worden. Vaak gaat het dan om een bepaalde 'kaalslag'. Doordat alles aangelicht wordt in het monotone licht lijkt de ruimte zonder sfeer, krijgt het de werking van een desolate ruimte.
Naast de horizonbak bestaan er nog een aantal andere spots, die eveneens geen lens hebben en uitsluitend met een spiegel werken. Bij deze spots zijn daarom de bundels ook niet in grootte te verstellen. Een van de in het theater meest voorkomende is de bouwlamp. Deze lampen hebben een symmetrische parabolische spiegel, zodat het licht de spot gelijkmatig verlaat: aan de onderkant verlaat evenveel licht de spot als aan de bovenkant.
Wanneer een doek daarmee gelijkmatig uitgelicht zou moeten worden, zouden de spots midden voor het doek moeten hangen. Omdat dat meteen het ruimtelijke effect van de horizon teniet zou doen, heeft het weinig zin een bouwlamp te gebruiken voor een dergelijke belichting. De bouwlamp is zoals de naam al zegt afkomstig uit de bouw en is een van de goedkoopste spots die men tegen kan komen in het theater. Ze worden vooral veel gebruikt als werklicht en als publiekslicht, maar soms komen ze ook voor in voorstellingen, vaak als onderdeel van het decor, of om het decor van achteren aan te lichten.
Een andere spot die met spiegels werkt is het voetlicht of de herz. Dit is een heel eenvoudige spot, die gemakkelijk zelf te maken is. Hij bestaat uit een langwerpige bak, met vakjes waar een aantal gewone gloeilampen, meestal van 75 à 100 Watt, in aan gebracht zijn. De binnenkant is spiegelend gemaakt, vaak eenvoudigweg met aluminiumfolie. We noemen deze bak een herz wanneer ze bovenin het theater hangt, en voetlicht wanneer ze op de grond staat. Maar de term wordt tegenwoordig vaak door elkaar gebruikt, want in een modern theater komen ze eigenlijk niet meer voor. Hierdoor is het niet meer zo noodzakelijk dat de term telkens op de juiste manier gebruikt wordt. In scholen en buurthuizen vindt men ze vaak nog wel, omdat het een eenvoudige en goedkope manier is om een indruk van belichting op het toneel te geven.
of:
Terug naar Inhoudsopgave